به طور كلي، خون قرمز روشن نشانه‌ي خونريزي از جايي در نزديكي مقعد ناشي از بواسير يا يك پارگي كوچك در پوست مقعد (شقاق مقعد) است. خونريزي‌هاي خفيف معمولاً به صورت تغيير رنگ مدفوع ظاهر مي‌شوند كه با آزمايش مدفوع قابل بررسي هستند. هرچه رنگ خون خون در مدفوع يا كنار آن تيره‌تر مي‌‌شود نشان‌دهنده فاصله گرفتن منشأ خونريزي از مقعد و در نتيجه باقي ماندن در مدت زمان طولاني‌تري در دستگاه گوارش است.
در اغلب موارد خونريزي گوارشي به جاي دهان از مقعد به شكل‌‌هاي مختلف خارج مي‌شود. انواع خونريزي مقعدي شامل:

• ملنا: مدفوع سياه‌رنگ، بدبو و قيري شكل است كه اغلب نشا‌ن‌دهنده‌ي خونريزي از دستگاه گوارش فوقاني است. براي مثال حداقل ۱۰۰ سي‌سي خونريزي درون معده نياز است تا چنين مدفوعي ايجاد شود. البته گاهي خونريزي روده‌ي كوچك نيز منجر به ملنا مي‌شود. براي ايجاد ملنا حداقل ۱۴ ساعت زمان نياز است.

• هماتوشزي: به صورت دفع خون به رنگ قرمز روشن يا خرمايي رنگ يا مدفوع زرشكي رنگ است كه نشان‌دهنده‌ي خونريزي دستگاه گوارشي تحتاني و راست روده است. البته در موارد خاص ممكن است از دستگاه گوارش فوقاني نيز نشأت بگيرد.

• خون مخفي: خون به صورت مخفي درون مدفوع وجود دارد كه با چشم ديده نشده و فقط طي بررسي آزمايشگاهي مدفوع به آن پي مي‌‌برند. خون مخفي از خونريزي‌هاي كم و ناچيز منشأ مي‌گيرد.

خونريزي مقعدي به هر شكلي كه باشد براي انسان‌ها نگران كننده است. اولين احتمالي كه از ذهن بيمار در صورت مشاهده‌ي خون در مدفوع مي‌گذرد ابتلا به سرطان روده است در حالي‌كه اين گزينه مي‌توانند جزء آخرين احتمالات باشد. چنان‌چه خونريزي مقعدي خبر از توموري درون روده‌ها بدهد بايد خوشحال بود زيرا خونريزي از نشانه‌هاي ابتدايي ابتلا به سرطان روده است. افراد مبتلا به خونريزي مقعدي و در معرض خطر سرطان روده بايد هر چه سريع‌تر به پزشك متخصص كانسر روده مراجعه كنند. اين افراد شامل:

• افراد با سن ۴۰ سال يا بيشتر و مبتلا به مدفوع شل و مكرر طي شش هفته گذشته؛

• افراد با سن ۶۰ سال يا بيشتر و خونريزي مقعدي بيشتر از شش هفته؛

• افراد كم‌خون (كاهش تعداد سلول هاي قرمز خون)؛

• افراد داراي سابقه خانوادگي سرطان روده؛

• افراد داراي كوليت اولسراتيو.

علل خونريزي مقعدي

خونريزي مقعدي مي‌تواند دلايل بسياري داشته باشد كه از شايع‌ترين علل آن مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:

• بواسير يا هموروئيد: رگ‌هاي خوني متورم و ملتهب در داخل و اطراف مقعد مي توانند هنگام اجابت مزاج و عبور مدفوع سفت خونريزي كرده و به صورت رگه‌هايي از خون قرمز روشن در مدفوع يا بر روي دستمال توالت رويت شود. هموروئيد كوچك معمولاً فاقد درد است اما انواع بزرگ‌تر آن علاوه بر درد ممكن است با ترشحات مخاطي، سوزش و خارش همراه باشد. بواسير يك بيماري شايع در ميان مردم جهان است كه مي‌تواند به دليل يبوست مزمن يا زور زدن در حين دفع مدفوع، بارداري، فشار كار (بلند كردن اجسام سنگين و غيره)، چاقي و مقاربت مقعدي ايجاد شود. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بيماري هموروئيد يا بواسير؛

• شقاق مقعد: شقاق يا فيشر مقعد پارگي كوچك در پوست مقعد است كه مي تواند علي‌رغم كوچكي (معمولاً كمتر از يك سانتي متر) بسيار دردناك باشد. خون ناشي از آن معمولاً به رنگ قرمز روشن است و به سرعت متوقف مي شود. درد ناشي از آن هنگام دفع مدفوع فرد را مجبور به نگه داشتن مدفوع مي‌كند. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بيماري فيشر يا شقاق مقعدي؛

• فيستول مقعد: فيستول مقعد يك كانال كوچك ما بين انتهاي روده و پوست اطراف مقعد است. معمولاً دردناك است و مي‌تواند باعث ترشحات خون‌آبه‌اي يا خونريزي حين اجابت مزاج شود. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بيماري فيستول مقعد؛

• آنژيوديسپالزي: عروق خوني غير طبيعي در دستگاه گوارش كه مي‌تواند باعث خونريزي گوارشي شود. آنژيوديسپالزي اغلب در سمت راست روده بزرگ و بدون علت شناخته شده‌اي ايجاد مي‌شود. اين بيماري در افراد مسن شايع‌تر است و مي‌تواند به صورت خونريزي سريع به رنگ قرمز روشن از ركتوم و بدون درد بروز كند؛

• اسهال و استفراغ: يك عفونت ويروسي يا باكتريايي معده و روده مي‌تواند سيستم ايمني بدن فرد را به مبارزه بطلبد و در نهايت با بروز اسهال يا مخاط و همچنين استفراغ و گرفتگي عضلات معده ظاهر شود؛

• ديورتيكول: برآمدگي‌هاي كوچك در ديواره روده است كه داراي عروق خوني ضعيف است و معمولاً در قسمت‌هايي از روده‌ي بزرگ رخ مي‌دهد. ديورتيكول مي‌تواند به صورت ناگهاني و بدون درد خونريزي كند و با علايم ديگر مانند درد شكم، تب و تغيير در اجابت مزاج طبيعي ظاهر شود؛

• سرطان روده (سرطان كولون يا ركتال): ممكن است تنها علامت سرطان روده در مراحل اوليه خونريزي از ركتوم باشد.

برخي از علل غير معمول‌ و نادرتر خونريزي از مقعد عبارتند از:

• داروهاي ضد انعقاد: مصرف داروهاي ضد انعقادي مانند وارفارين يا آسپرين كه به منظور كاهش احتمال ايجاد لخته خون تجويز مي‌شوند، گاهي اوقات مي‌توانند باعث خونريزي داخلي و گوارشي در فرد شوند؛

• بيماري التهابي روده: ابتلا به بيماري‌هاي التهابي روده مانند بيماري كرون يا كوليت اولسراتيو در طولاني‌‌مدت باعث ملتهب شدن پوشش ديواره‌ي روده و خونريزي مي‌شود. بيماري كرون اغلب روده‌ي كوچك و كوليت اولسراتيو بيشتر روده بزرگ و راست روده را تحت تأثير قرار مي‌دهد. خونريزي ناشي از اين بيماري‌ها به صورت اسهال خوني بروز مي‌كند؛

• زخم معده: به صورت زخم و آسيب در معده يا ابتداي روده‌ي كوچك بروز مي‌كند كه درد شكم و خونريزي تيره و مدفوع قيري شكل از نشانه‌هاي بارز آن است؛

• پوليپ روده: رشد قسمت كوچكي از پوشش داخلي روده بزرگ يا راست روده پوليپ روده نام دارد كه مي‌تواند در موارد نادري باعث خونريزي مقعدي شود؛

• كوله سيستيت (التهاب كيسه صفرا)؛

• كوليت ايسكميك (التهاب روده بزرگ ناشي از كاهش جريان خون)؛

• كيست گانگليون (التهاب روده بزرگ ناشي از عفونت)؛

• پرولاپس ركتوم (بيرون زدن بخشي از راست‌روده از مقعد).

در صورتي كه ميزان خونريزي داخلي در فرد بسيار شديد باشد ممكن است فرد در معرض شوك قرار گيرد كه در صورت مشاهده‌ي هر يك از اين علايم در بيمار بايد فوري به بيمارستان منتقل شود. علايم شوك ناشي از خونريزي شامل:

• تنفس تند و سطحي؛
• سرگيجه يا سبكي سر پس از ايستادن؛
• تاري ديد؛
• غش؛
• گيجي؛
• تهوع؛
• پوست سرد، مرطوب و رنگ پريده؛
• كاهش حجم ادرار.

در صورت خونريزي مداوم و شديد مقعدي، درد ناحيه‌ي مقعد و درد شديد شكمي و دل‌پيچه بايد به صورت اورژانسي به پزشك مراجعه كرد.

تشخيص و درمان خونريزي مقعدي

قبل از هر اقدام درماني ابتدا بايد فوقاني يا تحتاني بودن منشأ خونريزي مشخص شود كه شرح‌حال و سن بيمار، ساير نشانه‌ها و علامت‌هايي كه پزشك در معاينه‌ي باليني و بررسي آزمايشگاهي پيدا مي‌كند مي‌تواند به تعيين محل خونريزي كمك كند. رنگ و نوع خونريزي مي‌تواند در تشخيص مشكل بسيار كمك‌كننده باشد بدين صورت كه:

• خونريزي از مقعد و قسمت‌هاي پاييني راست‌روده متمايل به رنگ قرمز روشن و تازه است كه ممكن است با مدفوع مخلوط شود يا پس از اجابت مزاج به صورت رگه‌هايي از خون از مقعد خارج شود كه نشانه‌اي از شقاق مقعدي يا بواسير است؛
• خونريزي مربوط به روده‌ي بزرگ اغلب با مدفوع مخلوط مي‌شود و به رنگ خون قرمز تيره‌تر است. خونريزي از كوليت، بيماري ديورتيكولي يا از يك تومور روده‌اي بيشتر اين گونه بروز مي‌كند البته در صورت حجيم و سريع بودن خونريزي مي‌تواند به رنگ قرمز روشن نيز ظاهر شود؛
• خونريزي از معده و روده كوچك به دليل فاصله داشتن از مقعد علاوه بر مخلوط شدن با مدفوع كاملاً تغيير رنگ داده و تيره مي‌شود كه مي‌تواند نشان‌دهنده زخم اثني‌عشر باشد.

در ادامه سوألات رايجي كه پزشك از بيماري با خونريزي مقعدي مي‌پرسد بيشتر شامل:

• آيا در مقعد يا شكم دردي احساس مي‌كنيد؟
• در صورت داشتن درد، نوع درد خود را توصيف كنيد؟
• آيا در مقعد و اطراف آن خارش داريد؟
• آيا دچار هر گونه تغييري در اجابت مزاج روزانه‌ي خود مانند اسهال يا يبوست شده‌ايد؟
• آيا ناگهاني وزن كم كرده‌ايد؟
• آيا در اعضاي خانواده سابقه‌اي از بيماري روده‌اي داريد؟
• داروي خاصي مصرف مي‌كنيد؟

بيماري مزمن كبدي و مصرف اخير داروهاي ضد التهابي مانند بروفن بيشتر نشانه‌ي خونريزي فوقاني دستگاه گوارش و بيماري التهابي روده يا بيماري قلبي و غروقي شديد به نفع خونريزي تحتاني سيستم گوارشي است. پزشك در حين تشخيص علت خونريزي ميزان خون از دست رفته در بدن فرد و شدت آسيب را نيز بررسي مي‌كند و در صورت نياز خون به بيمار تزريق مي‌شود.
پزشك گام به گام در جست‌وجوي علت خونريزي، ماهيت خونريزي، مدت خونريزي، وجود يا فقدان درد شكمي، تب، تغييرات اخير اجابت مزاج فرد(مانند فوريت در دفع مدفوع)، كاهش وزن، سوابق بيماري و جراحي‌هاي شكمي اخير، تنگي نفس و تپش قلب را بررسي مي‌كند. سپس با معاينه باليني از جمله معاينه‌ي انگشتي يا با كمك وسيله‌اي به نام پروكتوسكوپ ظاهر مقعد و وجود شقاق، فيستول يا هموروئيد را بررسي مي‌كند. معاينه‌ي انگشتي يك الي پنج دقيقه بسته به وجود توده يا نشانه‌ي غير عادي زمان مي‌برد. به طور كلي اقدامات تهاجمي در افرادي زير ۴۰ سال كه دليل مشخصي براي خونريزي مقعدي خفيف خود دارند لازم نيست. ولي در افراد مسن‌تر از ۴۰ سال آزمايشات تشحيصي تهاجمي براي رد احتمال كانسر دستگاه گوارش بايد انجام شود.
آندوسكوپي، سيگموئيدسكوپي و كولونوسكوپي از روش‌هاي تهاجمي تشخيصي براي مشاهده و بررسي لوله‌ي گوارشي فوقاني و تحتاني است كه در تشخيص علت خونريزي بسيار كاربرد دارد.
پزشك پس از تشخيص علت خونريزي مقعدي با توجه به علت زمينه‌اي و ايجاد كننده خونريزي مقعدي درمان لازم را انجام مي‌دهد. در ابتدا درمان‌هاي دارويي امتحان مي‌شود و در صورت نتيجه‌بخش نبودن جراحي‌هاي كوچك و بزرگ براي كنترل خونريزي و درمان فرد انجام مي‌گيرد.
برخي درمان‌ها با توجه به علت خونريزي مقعدي شامل:

• خونريزي هموروئيد يا بواسير: درمان هموروئيد بايد بسته به علت زمينه‌اي آن با تغيير رژيم غذايي و اصلاح عادات غلط رفتاري انجام شود. هموروئيدهاي پيشرفته و مقاوم به درمان دارويي نياز به درمان جراحي با روش‌هاي نوين دارند. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان هموروئيد يا بواسير؛
• خونريزي شقاق يا فيشر مقعدي: با توجه به محل ايجاد شقاق مقعدي و علت آن در صورتي كه شقاق ناشي از تنگي دريچه‌ي مقعدي باشد فرد نياز به جراحي و برداشتن قسمتي از عضله‌ي مقعدي پيدا مي‌كند. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان فيشر يا شقاق مقعدي؛
• فيستول مقعدي: فيستول ايجاد شده در راست‌روده و مقعد به دليل شدت آسيب بافتي كه ايجاد مي‌كند، معمولاً چاره‌اي جز جراحي ندارد. اطلاعات بيشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان فيستول مقعد؛
• خونريزي ديورتيكول: برآمدگي‌هايي كه درون روده به وجود آمده‌اند معمولاً به تغيير رژيم غذايي و درمان آنتي‌بيوتيكي پاسخ مثبت مي‌دهند؛
• خونريزي سرطان روده: در صورتي كه خونريزي مقعدي ناديده گرفته نشود و علت سرطاني بودن آن در مراحل اوليه‌ي بيماري كشف شود مي‌تواند با احتمال بيشتري به درمان پاسخ داده و مؤفقيت‌آميز خواهد بود؛
• خونريزي ناشي از داروي ضد انعقاد: تغيير نوع داروهاي ضد انعقادي مصرفي يا دوز دارو تحت نظر پزشك معالج به كنترل خونريزي كمك مي‌كند؛
• خونريزي بيماري التهابي روده: درمان‌هاي دارويي و تغيير در رژيم غذايي در كنترل و درمان بيماري التهابي روده مؤثر است؛
• خونريزي زخم معده: زخم معده معمولاً بدون نياز به جراحي و مصرف داروهاي خنثي‌كننده‌هاي اسيد معده، كاهنده‌ي ترشح معده يا تقويت مقاومت در برابر اسيد معده درمان مي‌شود؛
• خونريزي پوليپ روده: پوليپ روده‌اي كه عامل خونريزي مقعدي است را مي‌توان با جراحي برداشت.